همشهری آنلاین: گفته می‌شود، نشانه‌های مخمل‌بافی به دوران اولیه اسلامی برمی‌گردد. پس از اسلام استفاده از طلا برای مردان حرام می‌شود؛ زری بافی منسوخ و مخمل جایگزین آن می‌شود. این هنر به‌خصوص در دوره‌های آل‌بویه و سلجوقیان رونق بسیار گرفت، در دوران صفوی به اوج رسید؛ به طوری که این بافته‌ها جزوی از تحفه‌هایی بود که به سلاطین دیگر کشورها داده می‌شد. اما با زیاد شدن دستگاه‌های بافنده، این پارچه کم‌کم وارد زندگی روزمره مردم معمولی شد و در دوخت لباس‌های مختلف، روتختی و رو مبلی، پرده، پشتی، کت و عبا از این پارچه استفاده می‌شد. اگر دنبال خرید یا تماشای این پارچه های سنتی زیبا هستید، باید به مرکز آن، شهر کاشان سری بزنید.
احیای مخملی
در حال حاضر سیدخلیل یاالله، تنها بازمانده مخمل‌بافی سنتی ایران است که پس از کار با دستگاه سنتی و ۳۰ سال فعالیت در کارخانه ماشینی مخمل‌بافی کاشان، بار دیگر در دوران بازنشستگی به کار گذشته بازگشته است و مخمل‌هایی اعلاء می‌بافد.
با رنگ تا نقش
رنگ کردن ابریشم: پارچه‌های مخمل از جنس ابریشم هستند. اول ابریشم را می‌پزند، ابریشم نپخته رنگ استخوانی دارد و بعد از پخت سفید و نرم می‌شود، به دلیل آنکه ناخالصی‌های ابریشم از بین می‌رود، برای همین بعد از پخت وزنش تقریبا نصف می‌شود. در قدیم این ابریشم‌ها با رنگ طبیعی مثل پوست گردو، انار، نیل و روناس رنگ می‌شدند، اما امروزه برای ثبات بیشتر از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌شود. اگر فقط از ابریشم برای بافت استفاده شود، برای بافت یک متر پارچه ساده مخملی حدود ۱۵ روز زمان لازم است و اگر از پنبه هم در بافت استفاده شود این زمان به حدود ۵ تا ۶ روز کاهش می‌یابد.
مخمل ساده: مخمل‌های ساده و موجدار با دستگاه بافته می‌شوند. طرح‌های مخمل موجدار هم با دست روی پارچه انداخته می‌شود. به این ترتیب که هر ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر پارچه را با چوب موجدار می‌کنند؛ خود بافنده چوب را روی پارچه می‌گذارد و با فشار سر و گردنش طرح را روی پارچه می‌اندازد. به این ترتیب پرز آن قسمت از پارچه پرس می‌شود و موجدار به نظر می‌رسد.
مخمل طرح‌دار: برای بافت نقش برجسته‌ها نقش‌بندی هم به مراحل کار اضافه می‌شود. نقشه‌های مخمل شبیه نقشه‌های قالی است، با این تفاوت که کوچک‌تر و مثلا طرح یک گل کامل یا غنچه هستند. یک دار قالی کوچک برپا می‌شود، یکی نقشه را می‌خواند و دیگری می‌بافد. بعد، نمونه بافته شده روی دستگاه نصب می‌شود تا بقیه بافت‌ها هم شبیه همین با سرعت بیشتر روی پارچه اجرا شود. چیزی شبیه یک برنامه به دستگاه داده می‌شود و آن برنامه را هم خود بافنده اجرا می‌کند. در زمان‌های قدیم طرح‌های سختی مثل لیلی و مجنون یا صحنه شکار هم کار می‌شد، اما امروزه بیشتر طرح‌ها و نقش‌های اسلیمی و گل هستند.
از خانه هنر تا منوچهری
مرکز هنرهای سنتی کاشان و خانه منوچهری در این شهر کارگاه‌های مخمل‌بافی دارند. مرکز هنرهای سنتی هم دستگاه مخمل ساده و موجدار و هم برجسته دارد و پارچه‌هایشان فعلا فقط برای بازدید است و از فروش خبری نیست. خانه منوچهری کاشان فقط مخمل‌های ساده دارد، اما مرکز هنرهای سنتی مخمل‌های طرح‌دار هم تولید می‌کند.
قیمت پارچه‌ها به موارد مختلفی از جمله میزان ابریشم و پنبه به‌کار رفته، ظرافت نخ‌ها، نوع طرح، میزان ثبات رنگ و برجسته بودن یا ساده بودنش بستگی دارد.
نظر شما